VII. Przeciwdziałanie zjawisku
Działania operacyjne
Bazując na odpowiednich przepisach prawnych, policja państwowa i organizacje międzynarodowe prowadzą działania
operacyjne mające na celu zwalczanie pornografii dziecięcej, rozpracowywanie siatek pedofilów i indywidualnych
użytkowników Sieci zainteresowanych wykorzystywaniem seksualnym dzieci. Działania takie – poza umocowaniem
prawnym – wymagają odpowiednich umiejętn
ości i środków. Odpowiednie struktury policji, powołane do zwalczania
wykorzystywania seksualnego dzieci online, działają w większości krajów Europy Zachodniej17. W Europie Wschodniej
inicjatywy tego typu należą ciągle do rzadkości. Największe nakłady finansowe na walkę z pedofilią i pornografią dziecięcą
w Sieci przeznacza rząd Stanów Zjednoczonych; w USA działa kilka agencji zajmujących się tym problemem.
FBI
Rozwiązania przyjęte przez Federalne Biuro Śledcze Stanów Zjednoczonych można uznać za modelowe. Już
w 1994 roku FBI powołało jednostkę Innocent Images (Niewinne Zdjęcia), której zadaniem było zwalczanie wykorzystywania
seksualnego w Internecie. Początkowo w akcję Innocent Images zaangażowanych było 20 agentów.
Dzisiaj działania pod tym kryptonimem realizowane są w 56 biurach FBI na terenie całego kraju. Polegają one
przede wszystkim na odwiedzaniu pokojów rozmów (chat room) przez agentów, którzy, udając chłopców lub
dziewczynki, odpowiadają na zaczepki potencjalnych pedofilów, umawiają się z nimi i doprowadzają do ich zatrzymania18.
Efekty tych działań są alarmujące. Agenci codziennie nawiązują rozmowy z dziesiątkami dorosłych osób zainteresowanych
seksualnym wykorzystaniem dzieci.
Przebieg internetowej konwersacji jest zazwyczaj podobny: Przestępca najpierw stara się zaprzyjaźnić. Opowiada
kilka anegdotek. Dopytuje się agenta, co w domu i w szkole. Agenci odpowiadają zwykle, że mają kłopoty – to mobilizuje
internetowych przestępców do zaoferowania pomocy. Przestępca pociesza agenta, przekonuje, że rodzice i nauczyciele
są niedzisiejsi i głupi. Dowiaduje się, jak wygląda rozkład dnia, kiedy wracają rodzice. Wreszcie przysyła zdjęcia
pornograficzne. [...] W końcu umawia się z dzieckiem, zwykle w miejscu publicznym, żeby nie przestraszyć ofiary19.
W latach 1996–2003 w ramach działań Inocent Images podjęto 10 50 śledztw, w wyniku których aresztowano
ponad 4000 osób (FBI 2004).
Operacja Innocent Images nie ogranicza się do wizytowania czatów. W jej efekcie zidentyfikowano również wiele
osób, zajmujących się dystrybucją pornografii dziecięcej. W 2001 r. w trakcie działań operacyjnych, nazwanych
potem operacją Candyman, oficerowie FBI rozpoznali kilka tzw. e-group20 (grup elektronicznych), działających w ramach
jednego z popularniejszych amerykańskich portali – Yahoo. Członkowie tych grup wymieniali się pornografią
dziecięcą. Największa była grupa www.egroups.com/groups/thecandyman, zrzeszająca ponad 7000 użytkowników
Internetu. Po trwającej ponad rok tajnej operacji oficerowie FBI, we współpracy z innymi agendami rządowymi,
przystąpili do aresztowań podejrzanych członków inwigilowanych grup21.
Poza działaniami inicjowanymi przez FBI, oficerowie 56 biur zajmujących się problemem wykorzystywania seksualnego
dzieci w Internecie reagują na wszystkie zgłoszenia dotyczące stron prezentujących pornografię dziecięcą
i innych przejawów działalności pedofilów w Sieci. Informacje o przestępstwach napływają drogą telefoniczną i za
pomocą poczty elektronicznej, przy użyciu specjalnie w tym celu powołanych „gorących linii” (hotline).
Interpol – działania na skalę międzynarodową
Zarówno FBI, jak i odpowiednie departamenty policji w innych krajach często uczestniczą w operacjach międzynarodowych.
Potrzeba takich działań wynika ze specyfiki zorganizowanych grup pedofilów w Sieci, które swym zasięgiem
wykraczają zazwyczaj poza obszar jednego kraju czy nawet kontynentu. Koordynacją takich operacji zajmuje
się najczęściej Interpol, zwany międzynarodową policją22.
Idea powołania jednostki Interpolu, zajmującej się przestępczością polegającą na wykorzystywaniu seksualnym
dzieci przy użyciu Internetu, powstała w efekcie I Światowego Kongresu Przeciwko Seksualnemu Wykorzystywaniu
Dzieci w Celach Komercyjnych w Sztokholmie w 1996 r. (Cameron-Waller 2001). Od tego czasu Interpol uczestniczył
w wielu akcjach rozpracowywania siatek pedofilów działających w Internecie. Dużym wkładem Interpolu
w zwalczanie pornografii dziecięcej w Sieci jest używana przy operacjach międzynarodowych baza danych, zawierająca
setki tysięcy zdjęć pornograficznych z udziałem dzieci, za pomocą której na zasadzie porównań przeszukiwane
są zasoby komputerowe osób podejrzanych o dystrybuowanie tego typu materiałów (Cameron-Waller 2001).
17 Na przykład National High-Tech Crime Unit w Anglii czy Child Pornography Internet Contact Point w Belgii.
18 Zgodnie z amerykańskim prawem, prowokacja taka jest dozwolona pod warunkiem, że policjanci nie inicjują kontaktów, a jedynie
odpowiadają na zaczepki pedofilów (Talko 2001).
19 Relacja psychologa zatrudnionego w jednostce Innocent Images (Talko 2001).
20 E-group, czyli grupa elektroniczna, pozwala ludziom o podobnych zainteresowaniach porozumiewać się za pomocą poczty elektronicznej,
BB, IM czy pokojów rozmów.
21 W pierwszej fazie aresztowań policja zatrzymała 89 osób podejrzanych o dystrybucję i produkcję pornografii dziecięcej (FBI 2002).
22 Członkami Interpolu jest 181 krajów.
21
Współpracę Interpolu z policją państwową przy zwalczaniu pedofilii w Internecie najlepiej obrazuje głośna operacja Katedra.
W1996 r. w San Jose (Kalifornia) amerykańska policja wpadła na trop Klubu Orchidea (Orchid Club), którego działalność
polegała na filmowaniu gwałtów dokonywanych na dzieciach i rozpowszechnianiu zarejestrowanego materiału video
wśród subskrybentów klubowego serwisu internetowego. Jednym z odbiorców tych materiałów był obywatel Wielkiej
Brytanii, którego dane amerykańska policja przekazała policji brytyjskiej. W toku dochodzenia okazało się, że podejrzany
był również członkiem dużo większej internetowej siatki pedofilów, znanej jako Klub Wonderland. Przepustką do
przystąpienia do grupy Wonderland było posiadanie co najmniej 10 tys. zdjęć pornograficznych z udziałem dzieci.
Ustalenia brytyjskiej policji dały początek koordynowanej przez Interpol operacji Katedra, w którą zaangażowana
była policja 12 krajów23. W toku międzynarodowych działań ustalono, iż klub Wonderland zrzeszał ponad 200
osób. Oszacowano, iż posiadały i wymieniały one setki tysięcy zdjęć i filmów video z udziałem dzieci. W efekcie
operacji na terenie wszystkich krajów biorących udział w operacji aresztowano pod zarzutem produkcji i dystrybucji
pornografii dziecięcej ponad 100 osób (Fournier de Saint Maur 1999).
Operacja Katedra była pierwszym przedsięwzięciem tego typu i możliwa była jedynie dzięki sprawnej współpracy
międzynarodowej. Od czasu jej zakończenia Interpol wielokrotnie organizował działania zwalczające zorganizowaną
przestępczość internetową, której ofiarą padają dzieci24.
Edukacja
Sprawne mechanizmy operacyjne, bazujące na odpowiednich regulacjach prawnych, są niewątpliwie
bardzo ważnym elementem profilaktyki krzywdzenia dzieci w Internecie. W dużej mierze ich zastosowanie
ma jednak miejsce wtedy, gdy dziecko padło już ofiarą wykorzystywania seksualnego. Niezmiernie
istotna jest więc profilaktyka pierwszorzędowa, polegająca przede wszystkim na edukacji.
Tak jak działania legislacyjne i operacyjne są głównie domeną instytucji rządowych, tak na polu edukacji
dotyczącej bezpiecznego korzystania z Internetu główną rolę odgrywają organizacje pozarządowe.
Podstawowymi odbiorcami edukacyjnych kampanii społecznych, poradników, ulotek i serwisów WWW poświęconych
bezpieczeństwu najmłodszych w Internecie są dzieci i ich opiekunowie. Materiały dla dzieci sprowadzają się
zazwyczaj do katalogu podstawowych zasad (safety tips), których przestrzegać należy, korzystając z Internetu. Na
pierwszym miejscu niemal zawsze dzieci przestrzegane są przed udostępnianiem w Sieci swoich danych osobowych25.
Rodzice również informowani są o głównych zasadach bezpieczeństwa dzieci w Internecie, by mogli przekazać tę wiedzę
swoim podopiecznym. Ponadto dowiadują się z materiałów edukacyjnych, jak organizować i kontrolować użytkowanie
komputera przez najmłodszych. Informacje te dotyczą zazwyczaj możliwości filtrowania zasobów internetowych przy użyciu
odpowiedniego oprogramowania oraz możliwości sprawdzania, jakie strony odwiedzają dzieci i z kim kontaktują się online.
Adresatami programów edukacyjnych są również nauczyciele i pedagodzy. Wiedzę, jak
organizować zajęcia dla dzieci z użyciem komputerów i w jaki sposób przekazywać im informacje
o zagrożeniach związanych z Internetem, zdobywają w toku kampanii adresowanych
do placówek oświatowych26.
Hotline
„Gorące linie” (hotline) to bardzo ważny element zwalczania pornografii dziecięcej w Internecie. Prowadzone są one
przez organizacje pozarządowe lub instytucje państwowe. Poza zgłoszeniami związanymi z niebezpiecznymi treściami
„gorące linie” dają często możliwość zgłaszania innych przejawów krzywdzenia dzieci w Internecie, jak np. próby uwodzenia
za pośrednictwem serwisów komunikacyjnych. Hotline daje zazwyczaj możliwość zgłoszenia incydentu za pomocą
formularzy online dostępnych w Internecie lub drogą telefoniczną. Po sprawdzeniu zgłoszenia pracownicy „gorącej linii”
kierują sprawę do odpowiedniej instytucji – policji, dostawcy usług internetowych lub do „gorącej linii” w państwie na
terenie którego popełniono przestępstwo, lub na terenie którego znajduje się serwer zawierający nielegalne treści.
Ze względu na specyfikę Internetu i międzynarodowy charakter przestępczości w Sieci, współpraca pomiędzy
organizacjami i instytucjami prowadzącymi linie interwencyjne jest bardzo ważna. W Europie działalność „gorących
linii” działających w Internecie koordynuje Stowarzyszenie INHOPE.27
W Polsce od stycznia 2005 r działa NIFC Hotline Polska – „gorąca linia” powołana przez Naukową i Akademicką
Sieć Komputerową w ramach europejskiego programu „Safer Internet”. Dzięki utrzymaniu ścisłych kontaktów
z 20 innymi hotline zrzeszonymi w INHOPE, zespół NIFC Hotline Polska (www.hotline.org.pl) ma możliwość
szybkiego reagowania i skutecznego działania Zgłoszenia dotyczące zjawisk związanych z wykorzystywaniem seksualnym
dzieci w Internecie przyjmuje również Fundacja Kid Protect (www.kidprotect.pl).
23 USA, Wielka Brytania, Włochy, Niemcy, Australia, Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Norwegia, Portugalia i Szwecja.
24 Ostatnią była operacja Artus, skierowana przeciwko grupie pedofilów działających w Internecie pod kryptonimem The Round Table (CNN 2002).
25 Na przykład zasady NetSmart, opracowane przez NCMEC www.netsmart.org lub zasady prezentowane przez jedną z największych
internetowych organizacji zajmujących się problemem wykorzystywania seksualnego dzieci w sieci - CyberAngels (www.cyberangels.org).
26 Przykłady narodowych kampanii adresowanych do placówek oświatowych to: Responsibillity at School Program, realizowany w Niemczech
przez Fundację Bertelsmanna, Sasety Education Program, realizowany w USA przez I-SAFE (America's Safe Initiative Campaign) czy
Connecting Shools, Networking People 2000, realizowany w Wielkiej Brytanii przez UK National Grid for Learning.
27 Internet Hotline Providers in Europe Association - www.inhope.org.
28 Computer Emergency Response Team - www.cert.pl.
Literatura
Adamski A. (2004), Prawne problemy przeciwdziałania pornografii dziecięcej i pedofilii w Internecie, materiały konfrerencyjne,
TAPT.
Arnaldo C. A. (2001), Child Abuse on the Internet: Ending the Silence, Berghahn Books and UNESCO, Paris.
Australian Broadcasting Authority (2001), The Internet at Home: a Report on Internet use in the Home.
Berson R. (2003), Cyberofiary: Psychospołeczne konsekwencje wykorzystywania młodzieży za pośrednictwem Internetu,
„Dziecko Krzywdzone” nr 2.
Calcetas-Santos O. (2001), Child Pornography on the Internet, w: C. A. Arnaldo, Child Abuse on the Internet. Ending
the Silence, UNESCO Publishing.
Carr J. (2004), Child Abuse, Child Pornography and the internet. NCH, www.nch.org.uk
Cameron-Waller S. (2001), Interpol Statement, Second World Congress on the Commercial Sexual Exploitation of
Children, Yokohama.
CBOS (kwiecień 2005) Internet i komputery: wyposażenie gospodarstw domowych, korzystanie, perspektywy rozwoju
Children's Access to Pornography Through Internet File-Sharing Programs (2001), Prepared for Rep. Henry A Waxman
and Rep Steve Largent, materiały przygotowane dla potrzeb parlamentarzystów USA, czerwiec.
CNN (2002), Interpol Targets Child-Sex Ring, 20 March, www.cnn.com
Easterbrook F. H. (1996), Cyberspace and the Law of the Horse, University of Chicago Legal Forum.
ECPAT (2002), Protecting Children on Line – ECPAT Guide.
FBI (2004), Operation Candyman, FBI National Press Office, March, Washington DC.
Filkenhor D., Mitchell K. J., Wolak J. (2001), Online Victimization: A Report on the Nation's Youth, National Center
for Missing & Exploited Children.
Fournier de Saint Maur A. (1999), Sexual Abuse of Children on Internet: A New Challenge for INTERPOL, UNESCO.
GfK Polonia (2002), Polacy w Internecie, OnlineBus.
Gienias K. (2001), Odpowiedzialność ISP w Internecie, www.prawnik.net.pl
Global Internet Statistics (2002), Global Reach 2002, www.glreach.com
Hughes D. (2000), Keeping Children Safe From Internet Predators, www.protectkids.com
Janet S. (2001), Child Abuse and the Internet, „Child Abuse Prevention Issues” nr 15. Summer.
Jenkins P. (2001), Beyond Tolerance. Child Pornography on the Internet, University Press, New York.
Mahoney D., Faulkner N. (1997), Brief Overview of Pedophiles on the Web, December 1, Washington DC.
Mc Auliffe (2001a), Home Office may criminalise chatroom „grooming”, May, news.zdnet.co.uk
Mc Auliffe W. (2001b), Home Office to criminalise chatroom meetings, July, news.zdnet.co.uk
O'Connell R. (2001), Pedophiles Networking on the Internet, w: C. A. Arnaldo, Child Abuse on the Internet. Ending
the Silence, UNESCO Publishing.
Post D. J. (1998), Cyberspace and the Law of the Electronic Horse or Has Cyberspace Law Come of Age?, Plugging In, April.
„Rzeczpospolita” (1999), Pornografia dziecięca łatwo dostępna, nr 188 z 13.08.
Talko L. (2001), Ciemna strona mocy, „Gazeta Wyborcza” z 7.11.
Thomas K. (2002), File Swapping Invades the Home Computer, „USA TODAY” z 14.10.
Taylor D. (2002), Teenage Paedophiles are Victims Too, SocieryGuardian.co.uk
Thornburgh D., Lin H. S. (2002), Committee to Study Tools and Strategies for Protecting Kids from Pornography and
Their Applicability to Other Inappropriate Internet Content, National Academy Press, Washington DC.
Wojtasik Ł. (2003) Pedofilia i pornografia w Internecie – zagrożenia dla dzieci. Raport z badań, „Dziecko Krzywdzone”
2003, nr 5.
Wojtasik Ł (2004), Gemius „Dziecko w Sieci” – raport z badań, www.dzieckowsieci.pl
Wolak J., Mitchel K., Finkelhor D. (2003), Internet Sex Crimes Against Minors. The Response of Law Enforcement, Crimes
Against Children Research Centre, www.missingkids.com
22